Orka

De orka (Orcinus orca) is de grootste van de dolfijnen (Delphinidae).

Inhoud

 [verbergen] 
  • 1 Beschrijving
    • 1.1 Types
  • 2 Gedrag
  • 3 Voedsel
  • 4 In gevangenschap
  • 5 Films
  • 6 Symboliek
  • 7 Externe link

 Beschrijving

Orka's zijn gemakkelijk te herkennen: ze zijn zwart bovenaan, wit onderaan en hebben een witte vlek net boven de ogen. Iedere orka heeft zijn eigen unieke patroon, dat net iets afwijkt van andere orka's, waardoor voor een geoefend oog herkenning en identificatie mogelijk wordt. Ze zijn vrij gedrongen van bouw en hebben een bijzonder opvallende rugvin (vandaar de naam zwaardwalvis), die tot 2 meter hoog kan zijn. Mannetjes kunnen tot 9,5 meter lang worden en tot 6 ton wegen. De vrouwtjes zijn iets kleiner, tot 8,5 meter, en kunnen ongeveer 5 ton wegen. Bij de geboorte zijn kalveren gemiddeld 2,4 meter lang en wegen 180 kilogram. De grotere mannetjes zijn in de groep herkenbaar aan hun hoge, spitse rugvin.

Vrouwtjesorka's worden gemiddeld 50 jaar oud, maar kunnen ouder dan 80 worden. Mannetjes hebben een levensverwachting van ongeveer 30 jaar, maar er zijn gevallen van mannetjesorka's van boven de 50 jaar bekend.

Types

In de wateren rond het Verenigd Koninkrijk worden twee types orka's aangetroffen. Bij een type zijn de tanden meestal gaver en de mannetjes zijn er zo'n 2 meter langer dan bij het andere type. Het minder beschadigde gebit zou betekenen dat dit type een ander dieet en mogelijk niche heeft; het zou bijvoorbeeld alleen leven van zeezoogdieren, terwijl het andere type minder selectief is. Het eten van bepaalde soorten vis zou het tandbederf veroorzaken. Dat de twee types zo goed uit elkaar kunnen gehouden worden, betekent dat ze in aparte populaties leven. Mogelijk leidt dit ooit tot het ontstaan van twee soorten orka's.[2]

Onderzoek van mitochondriaal DNA wees eveneens uit dat er mogelijk sprake is van 3 of zelfs 5 verschillende soorten orka's die uit elkaar gingen tussen 150.000 en 700.000 jaar geleden. De verschillende types of soorten kunnen ook onderscheiden worden op basis van dieet, leefgebied, uiterlijke kenmerken en taal. Bij de verdeling in 3 soorten wordt een onderscheid gemaakt tussen 2 Antarctische soorten en een soort uit het noordoosten van de Grote Oceaan. Die laatste zou zich 700.000 jaar geleden afgescheiden hebben van de andere en leeft op andere zeezoogdieren. De twee andere soorten onderscheiden zich onder andere door hun dieet: de een eet zeezoogdieren, de andere jaagt op vis.[3][4][5]

 Gedrag

Orka's slapen niet, ze moeten immers naar het oppervlak komen om adem te halen en ze moeten opletten voor bedreigingen. Ze rusten uit door de twee hersenhelften om de beurt uit te laten rusten.

Orka's leven in groepsverband, in zogenoemde troepen. Een troep kan uit 2 tot 90 orka's bestaan, waarin het oudste vrouwtje de leiding heeft. Er zijn ook orka's alleen aangetroffen; dit waren mannetjes. In een kleine troep zijn de orka's meestal een familie met één volwassen mannetje, twee of drie vrouwtjes en een aantal jongen. Grote troepen hebben drie of vier volwassen mannetjes, met ieder een paar vrouwtjes en hun jongen. Deze groepen komen soms samen, en kunnen zo een troep van veertig dieren vormen. Ze komen voor in zowel de warme als de koude wereldzeeën, waarbij ze voornamelijk nabij de kust te vinden zijn.

Voedsel

Het dieet van de orka is bijzonder gevarieerd. Het menu omvat vis, zeevogels (zoals pelikanen, aalscholvers, pinguïns en meeuwen), pijlinktvissen, en zoogdieren, zoals de Weddellzeehond en de zeeleeuw tot zelfs andere walvissoorten en haaien. Walrussen laat hij meestal met rust. Tot op heden is nog nooit een mens aangevallen door een wilde orka.

Orka's jagen in groepen op volle zee en aan de kust. Ze gaan daarbij planmatig, intelligent en inventief te werk zoals het bijeen drijven van een prooi of het afzonderen van een walvissenkalf van de moeder. Nabij de kust van Argentinië komen ze tot aan de waterlijn om zeeleeuwen te verschalken. Ook is waargenomen dat ze grote ijsschotsen kapotstoten of laten kantelen om daarop gevluchte zeehonden te grijpen.

Met geen enkele andere bedreiging dan de mens, bevindt deze predator zich aan de top van de voedselketen.

In gevangenschap

Orka's zijn spectaculaire dieren die zich relatief gemakkelijk laten trainen en blijk geven van grote intelligentie. Zij zijn dan ook populair geworden in dolfinaria en attractieparken, voornamelijk in Noord-Amerika. Ook het Nederlandse Dolfinarium Harderwijk heeft jarenlang een orka gehad: Gudrun. Op 23 juni 2010 ving Harderwijk een verzwakte orka uit de Waddenzee, Morgan, op. In 2011 verhuisde het dier naar Tenerife.

Orka's blijven echter wilde dieren en na een aantal incidenten werd de kritiek op het gevangen houden van deze dieren steeds groter. Sindsdien zijn de omstandigheden waaronder orka's in gevangenschap worden gehouden steeds verder verbeterd: de dieren worden steeds ouder en ook worden er regelmatig jongen geboren. Meer dan de helft van de orka's die nu in gevangenschap leven, is er ook geboren. In gevangenschap krijgen orka's vaak een scheve rugvin. Een definitieve verklaring hiervoor heeft men niet. Mogelijk heeft de zwaartekracht meer vat op de rugvin, doordat deze orka's meer tijd aan de oppervlakte doorbrengen dan die in het wild. Mannetjes hebben vaak een grotere rugvin en lijden vaker aan deze aandoening dan wijfjes.

Films

De orka verscheen ook op het witte doek. De bekendste films zijn de drie Free Willy-films, waarmee de problematiek van orka's in gevangenschap wereldwijd grote aandacht kreeg. In Free Willy I speelde de tamme zwaardwalvis Keiko de rol van Willy, in de andere films werden robots gebruikt.

Pogingen werden ondernomen om Keiko terug in de vrije natuur te brengen. Dit lukte slechts gedeeltelijk, want Keiko bleef het gezelschap van de mens opzoeken. Keiko stierf in 2003 ten gevolge van een longontsteking. Hij is vlakbij de baai waar hij leefde begraven.

In 1977 kwam de film Orca: The Killer Whale van Dino Laurentis uit. De film, die door velen gezien wordt als cult-horror, vertelt het verhaal van visserman Nolan (Richard Harris) die een orka wil vangen en verkopen. Tijdens zijn eerste poging gaat het mis en doodt hij een zwangere orka. De mannetjesorka die het hele tafereel aanschouwt, blijft Nolan volgen totdat hij wraak heeft genomen.

De film is in vele opzichten serieus te noemen. Los van het feit dat de film vol clichés zit, vertelt de film veel over orka's en hun gedrag.

Symboliek

De zwaardwalvis is een dier met een belangrijke symbolische betekenis in de Nazca-cultuur. Het dier staat symbool voor moed. Nazca-krijgers worden vaak afgebeeld als zwaardwalvis met hoofden die aan het lichaam zijn bevestigd. De zwaardwalvis werd eerst simpel afgebeeld, maar later steeds gecompliceerder.